पृष्ठ के पते की प्रतिलिपि बनाएँ ट्विटर पर सांझा करें व्हाट्सएप पर सांझा करें फेसबुक पर सांझा करें
गूगल प्ले पर पाएं
हिन्दी शब्दकोश से मूल शब्द का अर्थ तथा उदाहरण पर्यायवाची एवम् विलोम शब्दों के साथ।

मूल   विशेषण

१. विशेषण / संबंधसूचक

अर्थ : किसी वस्तु के मूल या तत्व से संबंध रखने वाला।

उदाहरण : सत्य, अहिंसा और प्रेम ये संस्कृति की आधारभूत संरचनाएँ हैं।

पर्यायवाची : आधारभूत, बुनियादी, मूलगत, मूलभूत, मौलिक

एखाद्या गोष्टीच्या मूळाशी संबंध असलेला.

प्रत्येक समाजाला काही आधारभूत सेवा, सोयी व सवलती आवश्यक असतात.
आधारभूत, पायाभूत, मूलभूत, मौलिक

Being or involving basic facts or principles.

The fundamental laws of the universe.
A fundamental incompatibility between them.
These rudimentary truths.
Underlying principles.
fundamental, rudimentary, underlying
२. विशेषण / विवरणात्मक / गुणसूचक

अर्थ : जो आवश्यक हो।

उदाहरण : हमारा शरीर पाँच मुख्य तत्वों से बना है।

पर्यायवाची : प्रधान, प्रमुख, मुख्य

Serving as an essential component.

A cardinal rule.
The central cause of the problem.
An example that was fundamental to the argument.
Computers are fundamental to modern industrial structure.
cardinal, central, fundamental, key, primal
३. विशेषण / विवरणात्मक / गुणसूचक

अर्थ : जो वहीं उत्पन्न या पैदा हुआ हो जहाँ पाया जाता हो।

उदाहरण : शुतुरमुर्ग आस्ट्रेलिया का स्थानिक पक्षी है।

पर्यायवाची : देशज, स्थानिक

जो तिथेच उत्पन्न झालेला किंवा जन्मलेला आढळतो.

शहामृग हा ऑस्ट्रेलियाचा मूळ पक्षी आहे.
मूळ
४. विशेषण / विवरणात्मक / गुणसूचक

अर्थ : जो किसी के अनुवाद, नकल या आधार पर न होकर अपनी उद्भावना से निकला हो।

उदाहरण : यह मेरी मौलिक रचना है।

पर्यायवाची : अननुकृत, आत्मकृत, मौलिक, स्वकृत, स्वरचित

स्वतःने रचलेला.

ही माझी स्वरचित कविता आहे.
स्वरचित

Not derived or copied or translated from something else.

The play is original; not an adaptation.
He kept the original copy and gave her only a xerox.
The translation misses much of the subtlety of the original French.
original

किसी के अनुकरण पर बनाया गया।

यह एक अनुकृत रचना है।
अनुकृत, अनुसरित, अनुसृत, अमौलिक
५. विशेषण / विवरणात्मक / अवस्थासूचक
    विशेषण / विवरणात्मक / गुणसूचक

अर्थ : जो किसी की नकल, अनुकृति या प्रतिलिपि न हो।

उदाहरण : फ्रांस के म्यूज़ियम में रखा मोनालिसा का चित्र असली नहीं है।

पर्यायवाची : अननुकृत, असली, मौलिक

किसी के अनुकरण पर बनाया गया।

यह एक अनुकृत रचना है।
अनुकृत, अनुसरित, अनुसृत, अमौलिक

मूल   संज्ञा

१. संज्ञा / निर्जीव / अमूर्त / गुणधर्म

अर्थ : वह जिसके प्रभाव से या फलस्वरूप कोई काम हो।

उदाहरण : इस झगड़े का कारण क्या है।
धुएँ का निमित्त आग है।
आप इसी बहाने हमारे घर तो आए।

पर्यायवाची : अपदेश, अर्थ, इल्लत, कारक, कारण, जड़, जरिआ, जरिया, जरीआ, जरीया, ज़रिआ, ज़रिया, ज़रीआ, ज़रीया, निमित्त, बहाना, बाइस, भव, युक्ति, वजह, सबब, हेतु

ज्यामुळे कार्य घडून येते ते.

अग्नी हे धुराचे कारण आहे.
कारण, निमित्त, निमित्य, सबब

Anything that contributes causally to a result.

A number of factors determined the outcome.
factor
२. संज्ञा / भाग

अर्थ : किसी कार्य का आरंभिक भाग।

उदाहरण : हमें इस मामले की जड़ का पता लगाना होगा।

पर्यायवाची : असल, असलियत, जड़, तह, नींव, नीव, नीवँ, बुनियाद

एखाद्या गोष्टीच्या उत्पत्तीचे कारण.

ह्या गोष्टीच्या मूळाशी जावे लागेल.
मूळ

The fundamental assumptions from which something is begun or developed or calculated or explained.

The whole argument rested on a basis of conjecture.
base, basis, cornerstone, foundation, fundament, groundwork
३. संज्ञा / निर्जीव / वस्तु / मानवकृति

अर्थ : वह असल धन जो किसी के पास हो या लाभ आदि के लिए व्यापार में लगाया जाए।

उदाहरण : हजार रुपये मूलधन से हम लाखों कमा सकते हैं।
इस व्यापार में लगा उसका सारा धन डूब गया।

पर्यायवाची : असल, जमा, धन, पूँजी, पूंजी, मूलधन

उद्योगधंद्यात किंवा व्यापारात गुंतवलेला पैसा.

हा उद्योग सुरू करण्यासाठी बरेच भांडवल लागेल.
भांडवल, मूळद्रव्य, मूळधन

Assets available for use in the production of further assets.

capital, working capital
४. संज्ञा / भाग

अर्थ : किसी कार्य, घटना, व्यापार आदि का पहले वाला अंश या भाग।

उदाहरण : आरंभ ठीक हो तो अंत भी ठीक ही होता है।

पर्यायवाची : अव्वल, आदि, आरंभ, आरम्भ, प्रारंभ, प्रारम्भ, शुरुआत, श्रीगेणश

एखादे कार्य, व्यापार इत्यादीकांचा पहिला भाग.

आरंभ उत्तम असेल तर शेवट पण उत्तम होतो.
आरंभ, उगम, उत्पत्ती, प्रारंभ, बीज, मूळ, श्रीगणेशा, सुरवात, सुरूवात

An event that is a beginning. A first part or stage of subsequent events.

inception, origin, origination

किसी घटना आदि का निष्पादनीय या अंतिम भाग।

इस पुस्तक का अंत पढ़ने के बाद ही आप किसी निष्कर्ष पर पहुँचेंगे।
अंत, अन्त, उपसंहार
५. संज्ञा / निर्जीव / वस्तु / प्राकृतिक वस्तु
    संज्ञा / भाग

अर्थ : वनस्पतियों आदि का जमीन के अंदर रहने वाला वह भाग जिसके द्वारा उन्हें जल और आहार मिलता है।

उदाहरण : आयुर्वेद में बहुत प्रकार की जड़ों का प्रयोग होता है।

पर्यायवाची : चरण, जड़, पौ, सोर

ज्याद्वारे वनस्पतींना अन्न व पाण्याचा पुरवठा होतो, तो त्यांचा जमिनीखालचा भाग.

अनेक झाडांचे मूळ खाद्यपदार्थ म्हणून वापरतात.
पाळ, मुळी, मूळ

(botany) the usually underground organ that lacks buds or leaves or nodes. Absorbs water and mineral salts. Usually it anchors the plant to the ground.

root
६. संज्ञा / निर्जीव / वस्तु / मानवकृति
    संज्ञा / भाग

अर्थ : मकान आदि बनाने के समय उसका वह मूल भाग जो दीवारों की दृढ़ता के लिए ज़मीन खोदकर और उसमें से दीवारों की जोड़ाई आरंभ करके बनाया जाता है।

उदाहरण : नींव के मज़बूत रहने पर ही बहुमंज़िली इमारत बनाई जा सकती है।

पर्यायवाची : आधार, आलंबन, आलम्बन, आसार, चय, नींव, नीव, नीवँ, बिना, बुनियाद

घर वगैरे बांधण्यापूर्वी जमीन खणून तीत दगड,चुना इत्यादी घालून केलेला घराचा भक्कम तळ.

पाया मजबूत असेल तर इमारत टिकाऊ होते
पाया

Lowest support of a structure.

It was built on a base of solid rock.
He stood at the foot of the tower.
base, foot, foundation, fundament, groundwork, substructure, understructure
७. संज्ञा / समूह

अर्थ : सत्ताईस नक्षत्रों में से उन्नीसवाँ नक्षत्र।

उदाहरण : बच्चे के जन्म के समय चन्द्रमा का मूल नक्षत्र में होना अच्छा नहीं मानते।

पर्यायवाची : अस्रप, आस्रप, नैऋत, नैरृत, मला, मूल नक्षत्र, मूलनक्षत्र

सत्तावीस नक्षत्रांपैकी एकोणिसावे नक्षत्र.

मूळ नक्षत्रात अकरा तारका आहेत
मूळ
८. संज्ञा / निर्जीव / अमूर्त / समय / अवधि

अर्थ : वह काल जब चंद्रमा मूल नक्षत्र में होता है।

उदाहरण : मूल नक्षत्र में उत्पन्न हुए बच्चे और माँ-बाप की रक्षा के लिए कुछ धार्मिक अनुष्ठान किए जाते हैं।

पर्यायवाची : अस्रप, आस्रप, मूल नक्षत्र, मूलनक्षत्र

चंद्र मूळ नक्षत्रात असतो तो कालावधी.

मूळ नक्षत्रावर जन्मलेल्या मुलाच्या रक्षणासाठी शांती करावी लागते.
मूळ
९. संज्ञा / निर्जीव / अमूर्त / बोध

अर्थ : वह जिसके ऊपर किसी का सारा ढाँचा या अस्तित्व आश्रित हो। मूलभूत सिद्धान्त, प्रथा आदि।

उदाहरण : पृथ्वी सम्पूर्ण मानव जाति की आधार-स्तम्भ है।
विज्ञान ने अंधविश्वास की जड़ को काटना शुरू किया है।

पर्यायवाची : आधार-स्तंभ, आधार-स्तम्भ, जड़, दीवार, मूलभूत सिद्धांत, मूलभूत सिद्धान्त, स्तंभ, स्तम्भ

A fundamental principle or practice.

Science eroded the pillars of superstition.
pillar

चौपाल

मुहावरे भाषा को सजीव एवम् रोचक बनाते हैं। हिन्दी भाषा के मुहावरे यहाँ पर उपलब्ध हैं।